Eindelijk was de eerste lijn getrokken in het lokaal van de academie waar Willeke van Ravenhorst haar eindexamenwerk zou tonen. In tegenstelling tot de meeste andere studenten die afstudeerden, had zij geen werk dat vooraf veilig en wel in een atelier is gemaakt, goedgekeurd is door de docenten en nu ‘slechts’ nog goed gepresenteerd hoefde te worden. Nee, net als enkele andere moedige medestudenten zou zij een nieuw in situ werk maken waarvan ze pas weet hoe het er uit zal zien als het af is. Wat vast stond, was de ruimte waar het werk komt. Het eindresultaat was voor mij als curator en voor de docenten een verrassing. Langzaam maar zeker, dag na dag, namen lijnen de ruimte in. Het werk veranderde voortdurend: draden werden gespannen en wijzigden van richting. Gewichtjes maakten hoeken en witte draden trokken de zwarte omhoog.
Eindexamenwerk
Het lijkt zo eenvoudig: lijnen trekken door de ruimte. Maar schijn bedriegt: als je een wit tekenvel krijgt en een zwarte pen, en iemand zegt tegen je: maak een beeld van rechte lijnen, dan overvalt je de veelheid aan mogelijkheden waaruit gekozen kan worden. Dan blijkt die eerste lijn een enorme stap. En dan zijn we alleen nog maar op een plat vlak bezig. De mogelijkheden om lijnen te tekenen in een ruimte zijn ontelbaar. Waar te beginnen?
Om al die mogelijkheden nog enigszins te beheersen, gaan we zoeken naar houvast. Een basis om ons beeld op te baseren, zoals fundamentele eigenschappen van de specifieke ruimte, een verhaal, een wiskundige formule of een waarneming van buiten de ruimte. We laten de beslissingen die genomen moeten worden over aan iets buiten onszelf. Inspiratie is een term die in dit verband vaak misbruikt wordt. Het gaat immers niet om inspiratie als je zoekt naar een ontsnapping aan je eigen creativiteit die bij een teveel aan mogelijkheden met je aan de haal gaat als een losgeslagen paard.
Willeke werkt anders. Zij wil dat paard het liefst vrij laten rennen. Het werk wil niet lijken op of verwijzen naar iets anders. De expositieruimte wordt genegeerd. Sterker, zodra het werk richting een statement gaat, stokt het proces soms even. Want wacht eens, er zijn ook nog andere mogelijkheden. Het is dan zo verleidelijk om het paard alle paden even in te laten lopen om daarna pas een keuze te maken, of misschien om nog even helemaal geen keuze te hoeven maken en vrij te blijven.
Met Els van ‘t Klooster in Circa…dit
Maar wat als het paard gewoon eens een heel pad uit loopt? Tijdens drie projecten in Circa…Dit in Arnhem besloot Willeke om met steeds een andere kunstenaar samen te werken en te kijken wat daar uit zou komen. Met Els van ‘t Klooster, Lola Bezemer en Thijs Linssen werkte zij aan steeds een nieuwe installatie in de kelder van deze expositieruimte. Elke maand opnieuw was ik verrast door de helderheid van de uitkomsten van deze samenwerkingen, waarin er nooit sprake was van twee werken die elkaar bevochten, maar van een eenheid die mij overtuigde van een respectvolle en inspirerende samenwerking. Als ik niet beter zou weten, zou ik denken dat er steeds EEN kunstenaar bezig was geweest.
Met Lola Bezemer in Circa…dit Met Thijs Linssen in Circa…dit
Een paar maanden later ging Willeke werken in de Geheime Bunker: een voormalig koude oorlog NAVO-pompstation, verscholen in de bossen op de Veluwe. Deze ruimte is, doordat het pompmaterieel verwijderd is, een volledig abstracte ruimte. Ook hier ontstond er een synergie, ditmaal niet met een andere kunstenaar maar met de ruimte, toen Willeke besloot dat de bunker een wiskundig object is. Suggereren dat die rare, donkere ruimte louter een objectief gegeven is, is vragen om problemen en de ruimte leek er ook daadwerkelijk op te reageren. Zo ontstond een interactie tussen de subjectieve beleving van die plek en objectificering via wiskunde en geometrie, en daarmee een werk dat niet los gezien kan worden van de ruimte.
Wat ik me realiseerde na het volgen van deze projecten, is dat het maken van een nieuw werk eigenlijk geen pad volgen zou moeten zijn, maar een pad maken. Dat is misschien wel de grootste prestatie die een kunstenaar kan bereiken: dat je tijdens het maken helemaal niet bekommert over het nieuwe pad dat je misschien wel inslaat en wie weet niet meer van terug kan komen als je een bepaalde keuze maakt. Dat je geen reden, onderwerp, referentie of welk rationele rechtvaardiging dan ook nodig hebt om een werk te maken en dat je dat werk alleen maar maakt omwille van het werk zelf. Dat is artistieke vrijheid. Niet denken terwijl je maakt en niet maken terwijl je denkt. Elk nieuw werk is een stap op het pad dat geen bestemming heeft en dat je desondanks op een gegeven moment, wanneer je eens achterom kijkt, herkent als jouw oeuvre.
Maar wacht eens. Als een werk niet verwijst naar een aanleiding die buiten het werk ligt, betekent dat dan dat het werk nergens over gaat? Onzin! Werk waarvan vooraf al uitgedacht is waar het over gaat, is juist eenduidig en hoeft eigenlijk niet eens te worden uitgevoerd. Waarom zou een werk niet pas na het maken verbindingen naar buiten toe aan kunnen gaan? Van deze laatste categorie beschouw ik het werk van Willeke. In Willeke’s praktijk zijn maken en denken nauw met elkaar verweven. In haar eindexamenjaar schreef ze een scriptie over romantische ironie, waarin ze besluit met het inzicht dat romantische ironie de manifestatie is van het proces van bevragen, proberen en doen zonder er rekening mee te houden dat dat alles misschien nergens toe leidt. Haar interesse voor filosofie, architectuur en stedenbouw en die voor het beeld groeien steeds dichter naar elkaar toe: maken en denken krijgen allebei de ruimte en verrijken elkaar. In deze ontwikkeling liggen mogelijkheden die mij nieuwsgierig maken naar de verdere groei van het oeuvre van Willeke.
Heidi Linck
W.N. van Ravenhorst 